Je toekomstige zelf is minder rationeel dan je denkt
"Everyone has a plan until they get punched in the mouth" - Mike Tyson
Vandaag duiken we in een fascinerend hoekje van behavioral finance: de zogeheten empathy gap — en hoe die ons als beleggers vaak op het verkeerde been zet.
Laten we daarvoor eerst teruggaan naar een paar maanden geleden. Na de aankondiging van Trumps handelstarieven sloeg de stemming op de markten om: onrust alom, en veel aandelen maakten flinke uitschuivers. Onder beleggers hoorde je toen vaak iets als:
"Veel aandelen die ik vorige week misschien wel met 10% korting wilde kopen, zijn na de uitspraken van Trump met meer dan 20% gedaald. Maar de wereld is definitief veranderd door Trump. Ik wacht nog wel even — het kan nog veel lager!”
Er was angst. Twijfel. Paniek zelfs.
Fast forward naar vandaag: de markten zijn verrassend snel hersteld, en ineens klinkt het:
"Die Trump-dip? Fantastische koopkans! Ik heb toen flink bijgekocht!"
Neem dat soort uitspraken, die achteraf rijkelijk op sociale media weerklinken, altijd met een korreltje zout. Achteraf zijn we allemaal helden die op het juiste moment instapten. Velen kochten echter helemaal niks.
Wat daarbij vooral duidelijk wordt: we zijn vaak slechter in staat rationeel te handelen dan we vooraf denken. Als beleggers krijgen we geregeld te maken met wat gedragswetenschappers een empathy gap noemen. De empathy gap is een onderbelicht maar ontzettend relevant onderwerp voor beleggers. Maar wat houdt het precies in?
Kort gezegd:
De empathy gap is ons onvermogen om te voorspellen hoe we zullen denken, voelen en handelen in een andere emotionele toestand dan waarin we ons nu bevinden.
Wat moet je je daarbij voorstellen? Een opmerkelijk, maar veelzeggend onderzoek maakt dat meteen duidelijk. De Israëlisch-Amerikaanse professor en auteur Dan Ariely en zijn onderzoeksteam lieten zien dat een veranderde emotionele toestand – in hun experiment ging het om seksuele opwinding – ertoe kan leiden dat mensen plots hun eigen regels en overtuigingen vergeten of loslaten*.
Het onderzoek verliep als volgt.
Een groep studenten kreeg negentien vragen voorgeschoteld over hun seksuele voorkeuren. Uit hun antwoorden bleek onder meer dat ze geen behoefte voelden aan ‘bijzondere’ seksuele activiteiten en zonder uitzondering veilig zouden vrijen. Al deze antwoorden werden gegeven terwijl de deelnemers zich in een neutrale gemoedstoestand bevonden – met andere woorden: ze waren niet seksueel opgewonden.
Vervolgens probeerden de onderzoekers die emotionele toestand bewust te veranderen. De deelnemers kregen voorafgaand aan de vragen pornografisch materiaal te zien, met als doel hen seksueel opgewonden te maken. Het effect was opvallend.
Zodra de studenten in een staat van opwinding verkeerden, veranderden hun antwoorden drastisch. Onder meer de bereidheid om onveilig te vrijen nam met 25% toe. En ze waren 72% vaker geneigd om in te stemmen met ‘aparte’ seksuele activiteiten.
Kortom, op het moment dat ze zich in een andere mentale toestand bevonden dan tijdens de eerste ronde, bleek van hun eerder uitgesproken normen en waarden weinig meer over. Terwijl ze vooraf stellig overtuigd waren van hun principes, bleken die in een andere gemoedstoestand plots veel minder standvastig.
Wat dit aantoont? Dat we slecht zijn in het inschatten van ons eigen gedrag wanneer onze emotionele toestand verandert. We denken dat onze stemming van nu ook straks nog geldt, terwijl de werkelijkheid ons regelmatig inhaalt.
Op de beurs zien we vaak precies hetzelfde fenomeen. Zolang de markten min of meer normaal functioneren en we nog wat cash aan de zijlijn hebben staan weten we meestal vrij precies welke aandelen we interessant vinden, en tegen welke koersen we zouden willen instappen. We hopen dan stiekem op een scherpe daling. Want dan kunnen we ‘goedkoop’ bijkopen.
Stel: begin dit jaar dacht je misschien iets als dit:
"Goh, Microsoft vind ik wel een interessant aandeel. Aan 450 dollar vind ik het niet overdreven duur, gezien de kwaliteit en het groeipotentieel. Het zit zo'n beetje rond mijn berekende faire waarde. Maar ik geef de huidige prijs toch niet. Ik wil een veiligheidsmarge van 15%. Dus als het daalt naar 385 dollar, dan koop ik zeker! Maar ja… die kans zal ik wel niet krijgen."
En dan gebeurt het. Trump haalt fel uit, zwaait met zijn bord vol handelstarieven, en wereldwijd duiken de beurzen omlaag. Microsoft zakt met meer dan 20% tot 350 dollar — flink onder de 385 dollar waarop je in je eerdere ‘neutrale bui’ had willen instappen.
Maar als jij een empathy gap ervaart zou het er als volgt kunnen uitzien:
Je wilde dat aandeel in rustige tijden dolgraag kopen als het maar 15% zou zakken. Je was er zelfs van overtuigd dat je dan zou toeslaan. Maar dat dacht je toen je nog kalm was — in een neutrale gemoedstoestand. Je projecteerde dat gevoel op de toekomst, alsof je dan nog net zo rationeel zou blijven. Maar na de uitspraken van Trump is alles anders. Er heerst angstigheid op de beurzen. Je wordt emotioneel, bevindt je plots in een heel andere mentale gemoedstoestand en reageert anders dan je had voorspeld. In plaats van bij een koers van 385 dollar te denken: “Dit is voor de lange termijn een faire prijs voor een prachtig bedrijf,” denk je nu: “Ja, maar… het kan nog veel lager.” En dus zeg je: “Ik koop wel als het nog eens 10% zakt.” En als het dan inderdaad nog eens 10% zakt, denk je: “Hm, ik wacht toch nog even.” En nog eens. En nog eens.
Uiteindelijk herstelt het aandeel. En jij? Je kocht vermoedelijk niet bij -20%. Terwijl je in kalme tijden zeker wist dat je wél zou instappen bij -15%. Je ervoer een empathy gap.
Vage plannen maken is makkelijk wanneer je je emotioneel neutraal voelt. Maar diezelfde plannen uitvoeren op het moment dat stress, onzekerheid of angst toeslaat, is een heel ander verhaal.
Mike Tyson vatte dat ooit perfect samen. Toen een journalist hem vroeg of hij zich zorgen maakte over de gevechtsstrategie van zijn aankomende tegenstander Evander Holyfield, antwoordde hij fijntjes:
“Everyone has a plan until they get punched in the mouth.”
We maken als beleggers allemaal plannen voor onze cashpositie, klaar om toe te slaan zodra er een eventuele correctie komt. Maar zodra die correctie er echt is — en we een financieel pak rammel krijgen — worden we soms emotioneel. En doen we ineens iets heel anders dan we van plan waren.
En zo laten we vaak uitstekende kansen liggen. Hoe ver je favoriete aandelen ook wegzakken — je vindt altijd wel een excuus om nog even te wachten. Tot het nóg iets zakt. Tot het nieuws beter wordt. Tot het “veiliger voelt”.
Maar dat wachten duurt vaak tot de markt alweer aan het herstellen is. En dan heb je niet alleen de daling gemist, maar ook de kans op een prima risicogewogen instapmoment.
De oplossing? Maak plannen in een neutrale gemoedstoestand — wanneer de beurzen min of meer normaal functioneren en er geen sprake is van paniek en maak die concreet. Beloof jezelf die plannen uit te voeren zodra het moment daar is. Stel een contract op met jezelf, onderteken het met je mooiste vulpen en leg het in je bureaula.
Mogelijk stappenplan:
Selecteer een aandeel op basis van fundamentele analyse.
Bepaal de intrinsieke waarde van het aandeel.
Pas een veiligheidsmarge toe op die waarde om tot een koers te komen waarbij je bereid bent te kopen.
Beloof jezelf plechtig dat je dit plan zult volgen wanneer het moment daar is — mits je oorspronkelijke beleggingsthesis overeind blijft.
Volg die stappen niet pas op het moment dat de angst toeslaat tijdens een correctie of berenmarkt. Want dan is de kans is groot dat je emotionele brein het stuur overneemt, en je risicomijdender wordt dan goed voor je is.
Volg de stappen in een neutraal emotionele toestand. En als de markt dan panikeert — maar jouw analyse overeind blijft — dan grijp je je kans en voer je je gemaakte plannen stoïcijns uit.
Maak je niet druk als de koers daarna verder daalt. Volgens jouw analyse heb je immers een goede prijs betaald voor een uitstekend bedrijf. De kans is groot dat die beslissing op de lange termijn vruchten zal afwerpen, ongeacht eventuele kortetermijnschommelingen.
Een doordacht en concreet plan is essentieel bij beleggen. Het helpt je om rationeel te blijven en voorkomt dat je ten prooi valt aan de empathy gap.
Meer lezen over behavioral finance en de denkfouten die we als beleggers maken?
Probeer mijn boek Het beleggersbrein eens.
*bron: Predictably Irrational – Dan Ariely, blz 96
Tof artikel, Luc! We moeten er het effect aftrekken dat zaken effectief veranderd kunnen zijn. Met andere woorden als het aandeel dan zakt onder de koers die jij gunstig achtte, is daar vaak een goede reden voor. Je hebt met andere woorden meer dan twee zijdes aan dit verhaal. Hoe je je nu voelt, hoe je je denkt dan te zullen voelen (cold/hot EG). Maar, als dan daar is, ook de nieuwe informatie die je dan hebt, hoe je dan denkt, en zelfs hoe je dan zult denken dat je nu dacht (hot/cold EG).
Thank you for this, Luc. Good reminder to reflect on yourself and your behavior during a sell-off; no matter what the cause, you can easily come up with a reason to delay-and if the sell-off continues, it simply reinforces the feeling you were right to delay. Whether you write something and put it in a drawer, review stocks in order of attractiveness of intrinsic value estimate vs current price--it is vitally important to reinstate some calmness and rationality into your environment.